kreuleschrijft

‘Goedemiddag!’ zeggen collega’s wanneer Catharina Broekhuizen weer eens om half tien op haar werk verschijnt. Grappig bedoeld misschien, maar de 53-jarige Broekhuizen uit Zaltbommel ziet er de lol totáál niet van in. Om twee redenen. Eén: zo vaak gebeurt dat niet, want meestal is ze gewoon op tijd. Bovendien, verslapen doen we ons allemaal wel eens, toch? Twee: mócht ze van haar baas maar rond het middaguur beginnen met werken. Maar later beginnen, ,,dat kan en mag volgens de meeste werkgevers in ons calvinistische, bekrompen landje niet,’’ foetert ze. ,,Omdat men in Nederland vindt dat we tussen half 9 en pakweg 5 uur moeten werken. Belachelijk natuurlijk. Ik werk harder en presteer veel beter wanneer ik later begin. Ik vind het helemaal niet erg om tot een uur of acht ’s avonds door te moeten werken. Sterker, liever vandaag nog dan morgen.’’

Broekhuizen is een typisch avondmens. Net als een kwart van de Nederlandse bevolking, weet Ticia Luengo Hendriks, mede-oprichter van B-Society Nederland, een beweging die opkomt voor de belangen van de avondmens. De letter B staat voor Balans, een B-mens is iemand die in balans leeft volgens zijn of haar eigen dagritme. De missie van deze beweging, eind maart van dit jaar opgericht, is volgens Luengo Hendriks ‘om het strakke stramien van zowel werk- als schooltijden te doorbreken en onze samenleving geschikt te maken voor iedereen, ongeacht de persoonlijke dagritmes’. Luengo Hendriks: ,,40 procent van de mensen kampt met een chronisch slaaptekort, 80 procent heeft een wekker nodig om wakker te worden. We negeren massaal en systematisch ons eigen dagritme. Met als gevolg een negatieve invloed op onze creativiteit en ons functioneren. Door ons huidige leefpatroon – zeg maar de negen-tot-vijf-mentaliteit – gaat een enorm potentieel aan prestatie en innovatie verloren. Bovendien gaat het er toch om wat je presteert op je werk? Hoe laat je begint of hoeveel uur je precies werkt, is toch minder belangrijk?’’

De oorsprong van de B-Society ligt in Denemarken, waar natuurkundige Camilla Kring – werkzaam als international business consultant -  eind 2006 de B-Samfundet oprichtte. Tijdens haar promotieonderzoek naar de ‘Work-Life Balance’ van technici aan de Technische Universiteit in Lyngby (in de buurt van Kopenhagen) ontdekte zij dat er meer avond- dan ochtendmensen zijn, terwijl de samenleving volledig is ingericht op deze laatste groep. Puur voor het gemak in communicatie besloot ze om mensen in twee groepen te verdelen: A-menneske (ochtendmensen) en B-menneske (avondmensen). Omdat zij zelf ook een avondmens is, besloot ze tot de oprichting van B-Samfundet, oftewel B-samenleving. De beweging is in Denemarken een succes: mede door Kring is er al een aantal scholen en instellingen dat met aangepaste openingstijden werkt, daarnaast zijn er steeds meer bedrijven die rekening houden met de dagritmes van hun medewerkers.

Luengo Hendriks las een artikel over Kring en haar beweging en besloot de B-Society naar Nederland te halen. ,,Ik herkende veel in haar verhaal en heb contact met haar gezocht. Ik ben geen extreem avondmens, maar wel een avondmens. Liefst slaap ik tot een uur of 9, half 10. Maar dat kan niet, omdat ik een gezin heb.’’ De oudste van haar drie kinderen gaat naar school, de tweeling naar de opvang. ,,Het ging allemaal wel toen mijn oudste kind nog een baby was. Pas toen de tweeling werd geboren en de oudste naar school moest, werden we geconfronteerd met de harde deadline van de schooldeuren: die sluiten ’s ochtends om half 9. Dat was echt aanpoten. Het kost nog steeds erg veel moeite om iedereen op tijd de deur uit te werken. Want mijn kinderen zijn ook avondmensen: met een beetje geluk slapen ze nu rond half 10.’’

Het Nieuwe Werken, een initiatief van overheid en bedrijfsleven waarbij werknemers de ruimte krijgen om hun werktijden flexibel in te delen, spreekt Luengo Hendriks enorm aan. Ze doet er zelf ook aan mee: als procesanalist bij KPN kan ze deels vanuit huis werken en heeft ze in eigen hand hoe laat en waar ze begint. Ander bijkomend voordeel is dat het spits- en fileprobleem op deze manier deels wordt opgelost, zegt Luengo Hendriks. ,,Het begin is er, maar wij willen dat de hele samenleving flexibeler wordt ingericht, dat scholen ook ruimere openingstijden hanteren. Het voornaamste doel van de B-Society op dit moment is onze boodschap te verkondigen en daarvoor draagvlak te creëren.’’ Naast het streven naar een flexibeler samenleving pleit de nieuwe beweging voor afschaffing van de zomertijd, waar vooral avondmensen flink last van hebben. Verder wil ze fondsen werven voor verder onderzoek naar de verschillen in dagritmes en de consequenties daarvan. Luengo Hendriks: ,,We willen toch een innovatieve samenleving zijn? Dan heb je creatieve mensen nodig. Door ons huidige leefpatroon gaat veel creativiteit verloren. Geef mensen meer ruimte om zichzelf te zijn, de samenleving wordt er innovatiever van.’’

Catharina Broekhuizen komt ’s avonds tot leven, dan heeft ze de meeste energie. De ochtenden vindt ze vreselijk. En dat is zacht uitgedrukt. Haar wekker gaat om half zes af. Het klinkt misschien een beetje gek, maar ze heeft ruim een uur nodig om überhaupt wakker te worden. Die tijd zegt ze ook nodig te hebben wanneer de wekker om zeven uur afgaat. Nog één keer omdraaien is dodelijk, dus stapt ze, met de weinige energie die ze heeft, uit bed en loopt ze halfslapend naar beneden. Dan gaat ze eerst ‘in een stoel zitten en wezenloos voor zich uit staren’. Meestal heeft ze het op dat tijdstip ook nog eens erg koud. Een kop sterke koffie? Heeft geen enkele zin, al drinkt ze er vijf achter elkaar. Na het douchen, aankleden en een ontbijt stapt Broekhuizen om half acht op de fiets, op weg naar haar werk, een onderwijsadviesbureau. Broekhuizen functioneert op haar werk, omdat ze moet en wíl. ,,Ik weiger mezelf als slachtoffer te zien en laat me niet klein krijgen. Dat maakt het vaak zo moeilijk. Rond twee uur stort ik in. Door het vroege opstaan en door de te korte nachten. Ik kan wel vroeg naar bed gaan ’s avonds, maar in slaap vallen lukt dan niet.’’

Als Catharina Broekhuizen haar leven in één woord mag samenvatten, hoeft ze niet lang na te denken: ‘moe’. Zo lang ze zich kan herinneren is ze moe. Het is, zoals ze het zelf zegt, ‘the story of my life’. Ze heeft zich regelmatig laten onderzoeken, aan de ziekte van Pfeiffer is heus wel eens gedacht, maar nooit kwam er iets uit. ,,Noem het alsjeblieft geen luiigheid of aanstellerij, blijkbaar zit mijn biologische klok zo in elkaar. Dat we in de regel zo vroeg moeten beginnen met werken, is niet alleen jammer voor mij en al die andere avondmensen, maar zeker zo jammer voor bedrijven waar gemotiveerde werknemers niet letterlijk hun eigen tijd krijgen. Ooit heb ik overwogen voor mezelf te beginnen, dan kun je je eigen tijd indelen. Een baantje in de horeca had ook gekund. Maar ik ga nu niet meer switchen. Ik functioneer.’’ Broekhuizen heeft een latrelatie: haar partner ziet ze vooral in de weekenden en vakanties. ,,Ik heb gewoon heel veel rust nodig, daar heeft mijn partner begrip voor. Ook mijn sociale leven lijdt onder mijn ritme: je kunt me vrijdagavond opvegen, dan lig ik om 9 uur in bed.’’

Chronobioloog Domien Beersma, hoogleraar aan de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen, vindt dat de verschillen tussen ochtend- en avondmensen veel serieuzer moet worden genomen. ,,De B-Society heeft wel degelijk een punt: de biologische klok verschilt van mens tot mens. De verschillen zijn deels aangeleerd en deels genetisch bepaald. Ook is bekend dat wij mensen over twee celklompjes in de hersenen beschikken die een sterke invloed hebben op ons dag- en nachtritme. Wat ik gewoon niet goed vind, is dat bedrijven of scholen amper rekening houden met wat voor ‘chronotypen’ we zijn: ochtendmensen of avondmensen.’’ 
Verder is er een relatie tussen leeftijd en de biologische klok, stelt Beersma. ,,Zo is bekend dat vooral mensen tussen de 20 en 25 jaar ’s ochtends niet of nauwelijks vooruit te branden zijn, maar ’s avonds juist zeer actief zijn. Om acht uur ’s ochtends college geven aan studenten heeft dus weinig zin.’’

Sommige mensen lijden dus flink onder de ‘dwingende eis van de klok’, zoals de chronobioloog uit Groningen het noemt. Hij doelt op extreme avondmensen, die ’s ochtends zelfs niet met een wekker, een kop koffie én een koude douche vooruit zijn te branden. Mensen die er de eerste twee uur van de dag als een zombie bij lopen. ,,Nee, het is geen ziekte of aandoening, sommigen zijn nu eenmaal behept met dit fenomeen. Laat deze mensen werken op tijden die beter bij ze passen. Tenminste, als het werk het toelaat. Soms ben je natuurlijk afhankelijk van anderen, bijvoorbeeld wanneer je aan een lopende band staat. Zorg er dan voor dat je deze mensen later inroostert. Het levert gezondheidswinst en economisch voordeel op. ’’

(AD Weekend, 2011)